24 februari | Stenen op transport

Ingepakt in gaascontainers zijn de stenen op transport gegaan op de laatste dag van de opgraving. We groeven daarnaast de zesde en laatste stiep op. Op de foto zie je André voor de laatste keer naast de stenen. De stenen worden vervoerd naar de gemeentewerf in Grou ter opslag. 

23 februari | Boekbeslag

Tegenwoordig zijn boeken overal: je kunt ze kopen bij de supermarkt, het tankstation en ze liggen bij duizenden in de kringloop. Ze hebben koffievlekken en ezelsoren, slingeren rond in onze woonkamers of dienen als onderzetter voor een plant. Er is echter een tijd geweest waarin boeken zeldzaam en een uiterst kostbaar bezit waren.

In de middeleeuwen moesten boeken met de hand overgeschreven worden door ‘kopiisten’. Dit waren meestal monniken in kloosters, die met de grootste zorgvuldigheid (en pijn en moeite) teksten overschreven. De term ‘monnikenwerk’ komt hier dan ook vandaan.

De uitvinding van de boekdrukkunst in de 15^e eeuw was een enorme sprong voorwaarts: vanaf nu konden boeken veel sneller vermenigvuldigd worden. Boeken bleven echter iets voor de allerrijksten en de kerk. In eerste instantie werd namelijk vooral de bijbel gedrukt en voorzien van rijkversierde omslagen. Eén van de bekendste voorbeelden is de Gutenbergbijbel uit het midden van de 15^e eeuw.

Om kostbare of belangrijke boeken te beschermen werden de leren omslagen voorzien van boekbeslagen (zie afbeelding 2). Dit zijn metalen plaatjes die de hoeken van het boek beschermden tegen beschadigingen, maar die ook gebruikt konden worden om het boek mee af te sluiten (zie afbeelding 3a).

Op het Waagplein is een boekbeslag van koperlegering (brons of messing) gevonden, die onderdeel uitmaakte van de sluiting van een boek (zie afbeelding 1). Het gaat om een ‘muiter’ die op de kaft van het boek was bevestigd en waaraan een klamp/scharnier bevestigd werd waarmee het boek afgesloten kon worden (zie afbeelding 3b).

Het boekbeslag heeft een waaiervorm met versiering in de vorm van gekerfde lijnen. De vorm en versiering is typisch voor de 16^e eeuw. Dit is de periode waarin de oude waag werd afgebroken en de nieuwe (nog bestaande waag) werd gebouwd.

Foto 1) Het gevonden boekbeslag tijdens de opgraving aan het Waagplein in Leeuwarden
Foto 2) Voorbeelden van boeken met rijkversierde boekbeslagen. Bron: www.boekgeschiedenis.nl
Foto 3) Schematische weergave van de voorkant van een boek met verschillende soorten boekbeslagen (a). Het uitvergrootte beslag in het rode kader is een ‘muiter’ (b). Bron: www.boekbandengenootschap.nl

20 februari | Opbreken bestratingslaag

Op dit moment breken we de vloer van de oude waag op. De stenen van de bestratingslaag sorteren we op kleur in grote bakken. Ze worden gestapeld in kratten, zodat ze herbestraat kunnen worden. Wat zullen we onder de vloer nog tegenkomen aan vondsten? Houd onze pagina in de gaten!

Foto's en video: Auke Zeldenrust, Omrop Fryslân

17 februari | Zilveren munt

De munt betreft een zilveren penning en is waarschijnlijk geslagen onder Reinoud II van Gelderland in de periode 1339-1343. De munt moet echter nog iets verder schoongemaakt worden voordat we dit met zekerheid kunnen zeggen. Bij een fragiele munt als deze kan dat alleen onder een microscoop met behulp van een scalpel. Door het laatste vuil voorzichtig weg te krabben wordt het randschrift beter leesbaar en kunnen we de munt met zekerheid determineren. Dit is belangrijk voor de verdere uitwerking van het onderzoek omdat munten zeer strak gedateerd kunnen worden. Wel moet daarbij rekening worden gehouden met de omlooptijd van de munt. Sommige munten bleven tientallen jaren tot zelfs 100 jaar in gebruik! 

16 februari | Knoop met bloemdecoratie

Tijdens de opgraving aan het Waagplein in Leeuwarden zijn diverse metaalvondsten aangetroffen. Omdat metaalvondsten snel kunnen degraderen zodra ze uit de grond komen en blootgesteld worden aan zuurstof doen we ons best om de objecten zo snel mogelijk te reinigen en te conserveren.

Een recent gereinigd objecten is deze messing knoop met bloemdecoratie. De knoop dateert uit de 17^e eeuw. In deze periode was het in de mode om kleding te voorzien van rijen kleine, massief gegoten knopen met een diameter van ongeveer 1 cm. Bij mannen werden de knopen bevestigd op de wambuis, de voorloper van het colbert, en soms ook op de mantel en de broek. Bij vrouwen op het voorstuk van de jurk. In eerst instantie werden de knopen primair gebruikt als sluiting, maar naar mate het modeverschijnsel populairder werd kregen ze ook een decoratieve functie.

15 februari | Fragment van trechterbeker

Tijdens de opgraving aan het waagplein is door een van de vrijwilligers een mooi stuk steengoedaardewerk aangetroffen. Het gaat om een wandfragment van een trechterbeker met daarop een afbeelding van Maria met kind. Deze trechterbeker is gefabriceerd in het Duitse Siegburg en heeft een bruinrode gloed doordat het oppervlak is behandeld met zoutglazuur. Deze vondst dateert uit de periode tussen 1400 en 1450.

14 februari | Leerbeslagje in hartvorm

Liefde is van alle eeuwen! Op Valentijnsdag deden we wel een heel bijzondere vondst: een leerbeslagje in de vorm van een hart. Een leerbeslag werd ter versiering bevestigd aan een leren object zoals een riem of een tas. Dit prachtige exemplaar stamt uit de 16e of 17e eeuw. 

9 februari | Ruitergroot 

De munt op de foto is geslagen tussen 1317 en 1336 door Jan I, één van de heren van Kuinre. Het gaat om een 2/3 ruitergroot, die de waarde had van twee sterling. Op de munt zijn een aantal teksten te lezen zoals: +IOHAN/NIS DE/CVNRE (Jan van Kuinre) en +MONETA DOMINI DE CVNRE (geld van de Heren van Kuinre).  

De heren van Kuinre oefenden in opdracht van de bisschop het gezag uit over de heerlijkheid Kuinre. Tegenwoordig ligt Kuinre op de grens met de Noordoostpolder, maar in de late middeleeuwen lag de plek direct aan de Zuiderzee.

In eerste instantie leefden de Heren van de jacht en visserij, maar door de toenemende invloed van de zee werd het jachtgebied steeds kleiner. Daarom besloten de Heren tol te gaan heffen op de scheepvaart. Vanuit hun burcht controleerden de Heren de handelsroutes die via de IJssel, de Vecht en de Kuinder liepen. De burcht lag op een uitermate strategische locatie ten opzichte van de Hanzeroutes naar het Oostzeegebied. Toen het tol heffen niet genoeg opleverde, besloten ze de voorbijvarende schepen te overvallen. Vracht en handelswaar werd in beslag genomen en in ruil voor losgeld konden de schippers hun bezit weer terug krijgen.

De Heren van Kuinre besloten in de 13e-14e eeuw om zelf munten te gaan slaan, zonder dat ze muntrecht hadden. De munten waren nabootsingen en hadden een laag zilvergehalte. Uit vondsten blijkt dat de munten van Kuinre voornamelijk circuleerden in gebieden rond de Oostzee en de Noordzee, zoals Scandinavië, de Noord-Duitse kust, Denemarken, Engeland en Nederland. In Nederland zijn de meeste munten in Friesland gevonden. Deze munt uit Leeuwarden past dan ook mooi in het verhaal van Friesland in de late middeleeuwen.

7 februari | Militair leerbeslagje

Een schitterend kleine vondst vandaag. Onze archeologen vonden een leerbeslagje van een militair type. Het leerbeslagje stamt uit de nieuwe tijd.

6 februari | Leerbeslag

Vandaag vonden we mooi leerbeslag. Leerbeslagen werden vroeger onder andere gebruikt om riemen of andere delen van het tenue te versieren.

2 februari | Leernaald

Tijdens de opgraving vonden we een naald uit de late middeleeuwen. Deze naald is iets dikker dan gewone naalden en is dus vermoedelijk een leernaald. Hiermee werd bijvoorbeeld schoenen of kleding gemaakt. De naald begeleidde de draad door de gemaakte gaatjes in het leer.

1 februari | Delen van de originele Waag

Bijzondere vondsten vandaag! We troffen delen van de oude Waag aan. Op de foto zie je de noordmuur van de Waag (foto 1). Centraal gelegen in het gebouw stond vermoedelijk een stenen stiep, dat het gebouw hielp te ondersteunen (2). Ook vonden we het originele vloer terug van de Waag (3). 

30 januari | Haakoor van bakpan

Vandaag vonden we een haakoor van een bakpan. De bakpan is gemaakt van kogelpotaardewerk. Een mooi exemplaar dat stamt uit de 13^e eeuw.

27 januari | Muntgewicht

In het waaggebouw werden vroeger goederen gewogen en verkocht. Vandaag troffen we een muntgewicht aan van koperlegering. Muntgewichten dienden als controlemiddel bij de transactie van gouden en of zilveren munten en verzekerden de ontvanger van het juiste gewicht van een betaalde munt. Onder het vuil kwam een prachtig exemplaar tevoorschijn en met de tekening van een schip. Het muntgewicht vormt de gewichtstegenhanger van een gouden rozenobel uit de 15^e of 16^e eeuw. 

26 januari | Decoratieve leerbeslagen

Deze week zijn we gestart met de archeologische opgraving op het Waagplein. Tijdens het onderzoek komen we verschillende leerbeslagen tegen. Vroeger zaten de beslagen ter decoratie op leren kleding bevestigd. De aangetroffen exemplaren stammen uit de late middeleeuwen.