Tijdens de archeologische opgraving van de Grote Markt in Groningen verwachten we veel bijzondere vondsten. De Grote Markt, die vroeger bekend stond als de Breede Merckt, vormt sinds de 11e eeuw het stadscentrum van Groningen. Volg hieronder opgravingsdagboek van onze archeologen. Tijdens de opgraving begeleiden we de aannemer en kan het voorkomen dat we niet elke dag aan het werk zijn op de Grote Markt.
14 maart | Vissenlepel
Bij het schoonmaken van de metaalvondsten van vorige week op het Waagplein, ontdekte collega Aldwin dat één van de objecten een zogeheten ‘vissenlepel’ betreft. Bij dit soort lepels is op de voor- en/of de achterkant van de lepelbak een vissendecoratie aangebracht. Op de foto’s zie je het object voor en na reiniging. Op de boven-/voorkant van de lepel zijn twee vissen afgebeeld, op de achterkant een soort ruitpatroon.
De vissenlepel is gemaakt van loodtin en dateert uit de 12e of 13e eeuw. Bij archeologisch onderzoek ten behoeve van de bouw van woonwijk De Held in Groningen, is een identiek exemplaar gevonden (zie de afbeelding met de tekening). Beide lepels moeten uit één en dezelfde (kalkstenen) mal gemaakt zijn. Over de functie van vissenlepels wordt gediscussieerd. Vanwege de (christelijke) symboliek waren het mogelijk voorwerpen die bij een huwelijk of doop werden geschonken.
6 maart | Waterput
Vandaag troffen we een mooi bewaarde waterput aan. De put is in ieder geval 17e eeuws, want hij staat op de historisch-topografische kaart van Haubois uit 1634. Het bovenste deel van de putmantel is later opgemetseld, in de 19e eeuw en de put is afgedekt door een leistenen grafzerk. De put is 13 meter diep en nog volledig intact. De gemeente Groningen wil deze waterput behouden.
28 februari | Pommel
Bij het reinigen en conserveren van het metaal van de Grote Markt kwamen we een pommel tegen. In het veld is er niet altijd een moment om de vondsten meteen goed te bekijken, dus dit was een heuse verrassing! Een pommel is het gewicht achterop het heft van een dolk of zwaard. Het zorgt ervoor dat het wapen in balans is en kan daarnaast ook gebruikt worden om mee te stoten.
23 februari | Pelgrimsinsigne
In de sleuf aan de oostwand van de Grote Markt vonden we een Frans pelgrimsinsigne met daarop Maria met haar kind afgebeeld. Het insigne komt uit Sint-Amadour in Zuid-Frankrijk. In de 12e eeuw werd daar het lichaam van Sint-Amadour nog geheel intact aangetroffen in een tombe in de bergwand. Het lichaam werd in de kapel gelegd waar men vervolgens op zijn wederopstanding wachtte, die echter niet kwam. Later is het lichaam door de protestanten tijdens een van de vele godsdienstoorlogen verbrand.
Naast de tombe van Sint-Amadour is de Zwarte Madonna van Rocamadour een belangrijke reden voor een pelgrimsbezoek. Zelfs gekroonde hoofden kwamen naar Rocamadour op bezoek, onder wie koning Lodewijk de Heilige en Hendrik III van Engeland, die in Rocamadour op wonderbaarlijke wijze genezen zou zijn van een ziekte. Het heiligdom van Rocamadour vormde tegelijk een belangrijke etappeplaats op de weg van Noord-Europa naar Santiago de Compostella.
22 februari | Mantelspelden
Vandaag kwamen er weer een paar mooie mantelspelden (fibula's) tevoorschijn. De spelden werden door collega Aldwin opgepiept in één van de rioolsleuven die nu worden aangelegd aan de oostkant van de Grote Markt. De fibula's dateren uit de late Middeleeuwen, medio 14e/15e eeuw. Het zijn zogenoemde pseudo-muntfibula's die geënt zijn op munten.
17 februari | Profiel
Aan de achterkant van het stadhuis ligt onze werkput. De werkput laat een hele mooie profielwand zien van de opbouw van het Waagplein.
De bovenste laag, laag A, is een recent verstoorde laag. Daaronder zien we een laag die voornamelijk bestaat uit stadsafval (laag B). Die laag noemen we ook wel ‘steigeraarde’. De eerder gevonden gespbroche komt uit de steigeraarde (B op de profielfoto).
De ondergelegen laag (C) is grondverbetering van de Grote Markt, met daaronder de beerkuil (laag D). In laag E zien we (markt)ophogingslagen. De eerste en onderste verhardingslaag van de Grote Markt stammen uit de 11e eeuw en die tekenen zich duidelijk af in laag F. Ten slotte bestaat laag G uit vaste grond of keileem.
13 februari | Gespbroche
We zijn alweer een tijdje aan het graven op de Grote Markt. Deze maandag op de Grote Markt vonden we achter het Gemeentehuis een laat middeleeuwse gespbroche. De broche heeft de vorm van een achtpuntige ster. Het is gemaakt van een legering van lood en tin. In de binnencirkel zitten nog resten van het gieten. Waarschijnlijk is het een lokaal vervaardigde gesp die nog niet klaar was voor gebruik.
20 december | "De Rudolf knoop"
Om het jaar feestelijk af te sluiten, delen we een mooie laatste vondst. Na de schoonmaak kwam onder het vuil een prachtige knoop tevoorschijn. Het is afkomstig uit de 14e of 15e eeuw en is gemaakt van een legering van lood en tin, gegoten uit één stuk. De knoop is iets meer dan 1 centimeter groot en het lijkt alsof er een rendier op staat!
14 december | Lakenlood
In de vondstverwerking kwamen we lakenlood tegen. Op de ene zijde staat een fabeldier en een Lotharinger kruis op de achterzijde. We zijn momenteel het verzamelde metaal aan het schoonmaken en conserveren. Alle vondsten nemen we op in een database en waarderen we voor het rapport.
Op de foto zien we Maaike die elke vondst op metaalsoort classificeert, het gewicht noteert en aangeeft tot welke artefactgroep het behoort. Verder wordt er beschreven of een vondst uitgewerkt gaat worden, of conservatie nodig is en of een object ter deponering aangeboden gaat worden.
13 december | Hulpmiddel voor het weven of knopen van stoffen
Vandaag zijn we begonnen met de houten vondsten die tot nog toe gevonden zijn. We hebben ze gefotografeerd, beschreven en, waar nodig, monsters genomen voor dendrologisch onderzoek. Anko pakt de vondsten uit, fotografeert ze en noteert kenmerken. Daarna wordt het vochtig verpakt in zwart plastic en bewaren we het in de koelkast om schimmels en andere ongewenste processen te voorkomen.
Op de foto zien we een houten stokje dat lijkt op een kleine houten tentharing. Mogelijk gaat het hier om een hulpmiddel voor het weven of knopen van stoffen.
9 december | Onderdeel van wapentuig
Een bijzondere vondst van de dag! We kunnen het nog niet precies duiden, maar denken aan een klein onderdeeltje van een wapentuig. We zijn hard op zoek naar paralellen!
8 december | Loden cirkel met bijzondere tekens
Vandaag kwamen een bijzondere loden cirkel tegen met tekens gegraveerd in de rand. Een mooie vondst dat meer onderzoek vraagt om te kunnen bepalen wat het is!
6 december | Fibula met het wapen van Groningen en de Ommelanden
Vandaag kwamen we tijdens het schoonmaakproces een fraaie fibula (ook wel pseudo muntfibula) tegen. Op de voorzijde zie je het wapen van Groningen en de Ommelanden.
De muntzijde lijkt veel op munten afkomstig uit de 17e eeuw. Het is een bijzonder stuk dat mogelijk gedragen werd als herkenningsteken. Nader onderzoek zal moeten uitwijzen wat voor stukje Groninger geschiedenis we hebben gevonden, want op basis van het beeldmerk moet het hier gaan om een vondst uit de nieuwe tijd!
5 december | Benen kam
De vondst van vandaag is een fragment van een benen kam. Je kunt de ingezaagde tanden van de kam nog zien zitten. Zou de kam voor wol of haar gebruikt zijn?
1 december | Steekslot
Vandaag hebben we een fraai steekslot aangetroffen tijdens de vondstverwerking. Het slot is van ijzer en is met veel zorg schoongemaakt. Nu moet het, om nieuwe roestvorming tegen te gaan, nog in een ontziltingsbadje. Dit duurt meestal enkele maanden, afhankelijk van de hoeveelheid zouten in het metaal. Als het ijzer vrij van zouten is, wordt het geconserveerd
30 november | Karrensporen
Vandaag verrichtten we voor de laatste keer dit jaar veldwerk. De Grote Markt wordt eerst weer dichtgemaakt totdat de werkzaamheden verdergaan. Op deze veldwerkdag troffen we mooie sporen aan, dit keer karrensporen. We zien een profiel ter hoogte van de Gelkingestraat. De vroegere straat ligt er nog steeds, in de vorm van zandlagen. In de zandlagen zie je verkleuringen met daarin duidelijk herkenbare karrensporen.
De komende dagen zullen vanuit het depot nog verschillende mooie vondsten voorbij komen.
29 november | Pelgrimsinsigne
Vandaag kwamen we een pelgrimsinsigne tegen van een ridder in harnas met een zwaard. De ridder is waarschijnlijk Quirinus van Neuss. Quirinus van Neuss is een heilige, gebaseerd op een Romeinse martelaar. Hij wordt eigenlijk altijd afgebeeld in een harnas.
22 november | Metaalvondsten schoonmaken
We zijn druk bezig met de mooiste metaalvondsten schoon te maken! Een heel precies karwei dat alle aandacht vraagt van Aldwin, zoals te zien op de foto.
17 november | Zilveren ring
Gisteren vonden we een voorwerp dat op een ring leek. Vandaag kwam bij het schoonmaken inderdaad een zilveren ring uit de late Middeleeuwen tevoorschijn. De ring is mooi gedecoreerd met diagonale strepen, afgewisseld met stippen.
15 november | Zegelstempel uit de dertiende eeuw
Vandaag was OOG tv op bezoek en maakte verslag van ons werk.
Opnieuw bijzondere archeologische vondsten op de Grote Markt: ‘Dit is gewoon prachtig!’
Omdat het hart van de binnenstad wordt vernieuwd, de Grote Markt, vinden archeologen steeds vaker schatten die al eeuwen diep onder de grond verborgen zijn. Archeoloog Aldwin Wals is zeer enthousiast over de vondsten van vandaag. 'We hebben een zegelstempel en een pelgrimsinsigne gevonden ', vertelt archeoloog Aldwin Wals. De vondsten komen waarschijnlijk uit de 13e eeuw. De zegelstempel werd vroeger gebruik als handtekening onder documenten. 'De pelgrimsinsigne is een heel dun plaatje met een afbeelding er op van een heilige plaats waar mensen vroeger geweest zijn.' Verhaal van Groningen Stadsarcheoloog Gert Kortekaas is ook regelmatig op de bouwplaats te vinden. Zijn 'archeologenhart' gaat dan ook sneller kloppen bij het vinden van al deze vondsten. 'Het is altijd leuk om tastbare dingen te vinden en zeker zo'n zegelstempel. Wie weet kunnen we dat wel aan een Groninger verbinden, dat zou heel spannend zijn'. Met de archeologische vondsten hoopt Kortekaas dan ook te kunnen bijdragen aan het verhaal van Groningen. 'Een stukje verhaal van Groningen proberen we hier te completeren, om het volledig te maken. In dit geval een stukje verhaal van de Grote Markt.' Hoe nu verder De archeologische vondsten worden voorzichtig naar een externe locatie gebracht. 'Ze worden eerst schoongemaakt en geconserveerd. Dan wordt er gekeken naar wat het precies is en waar het van weg komt en dan gaat het in het depot', vertelt Wals. Hij hoopt dat de vondsten uiteindelijk worden tentoongesteld.
11 november | Fibula met kruisvorm
Vandaag vonden we weer een mooie fibula! Het is een laat middeleeuwse fibula in kruisvorm met een messing naald aan een koperen sierdeel.
4 november | Steengoed scherf
Vandaag zijn we na een korte periode waarin er niet gegraven werd, weer begonnen met de begeleiding van de rioolstrook ten zuiden van het gemeentehuis. Het was een prima dag om weer te starten. We vonden vandaag meerdere munten uit de 17e eeuw in de zandlagen die op de middeleeuwse humeuze steigeraarde ligt. Deze lagen zijn herkenbaar aan de bruine kleur en bestaat onder andere uit mest en afval, bot, aardewerkscherven en soms leer of hout. Een enkele keer deden we een leuke metaalvondst. Vandaag troffen we in de steigeraarde een kleine bijzondere scherf aan: een steengoed scherf van een heel laag potje!
28 oktober | Ringgesp met driepas-motief
De vondstverwerking is in volle gang! Vooral het schoonmaken van metaalvondsten kost veel tijd. Deze kunnen niet zomaar gewassen worden, maar worden onder een vergrootglas met kleine scalpels heel voorzichtig schoongekrabd. Hierbij worden soms verrassende ontdekkingen gedaan. Zo bleek op een eenvoudige ringgesp van koperlegering ineens een prachtig ornament te zitten.
Het lijkt net een kleine apenkop, maar is waarschijnlijk bedoelt als bloem of driepas-decoratie. De driepas is een geometrisch motief waarbij drie elkaar rakende cirkels samen een driehoek vormen. Deze vorm van decoratie werd veel gebruikt in de middeleeuwen, vooral in de periode van de gotiek. We kennen het bijvoorbeeld van gotische kerken. Maar ook pelgrimsinsinges en kruishangers werden versierd met driepas-motieven.
De ringgesp op deze foto dateert in de periode 1250-1350. Deze datering sluit goed aan bij de datering van het overige vondstmateriaal dat we tot nu toe voorbij hebben zien komen.
26 oktober | Pelgrimsinsigne
Bij het uitgraven van een plantvak aan de zuidzijde van de Grote Markt hebben we een aantal pelgrimsinsignes gevonden. Pelgrimsinsignes zijn kleine metalen voorwerpen, vaak van lood of tin of een legering hiervan, die pelgrims aanschaften als zij het doel van hun pelgrimage hadden bereikt. In wezen betrof het (religieuze) souvenirs.
Eén van deze insignes is uitzonderlijk goed bewaard gebleven. Het gaat om een insigne van Sint Servaas, te dateren tussen 1250 en 1350. Sint Servaas is de beschermheilige van Maastricht, wat betekent dat het insigne hier vandaan komt. Op het insigne staat Sint Servaas afgebeeld met een bisschopsstaf en een sleutel. Een vergelijkbaar exemplaar is in 2010 ook aangetroffen bij archeologisch onderzoek aan de Reitemakersrijge in de stad Groningen. Dit betekent dat er meer oer-Pieterpadlopers vanuit Groningen in de late middeleeuwen de lange tocht naar het zuiden ondernamen!
24 oktober | Huidplaatfragment van steur
Vandaag bij de vondstverwerking troffen we tussen het botmateriaal een bijzonder fragment aan. Op het eerste oog niet iets wat je direct herkent of verwacht: een fragment van een huidplaat van een steur!
Helemaal bijzonder is het feit dat het fragment bewust in zijn huidige vorm is uitgezaagd. Wellicht zien we hier een stuk gereedschap voor een ambacht? Mogelijk iets voor leerbewerking? De punten zijn in ieder geval goed scherp!
12 oktober | Opgraving woensdag weer verder
Vandaag en de rest van de week wordt er geen onderzoek aan de Grote Markt uitgevoerd. Waarschijnlijk gaan we woensdag weer los met een groot plantvak voor een boom, waarbij een oppervlakte van 9 x 10 meter opgegraven gaat worden!
11 oktober | Gezette ring
Ook vandaag is er weer hard gewerkt bij de opgraving en was Anko, onze stadskern archeologie-expert, ter plaatse.
Tegelijkertijd kwam er onder de geöxideerde ring een prachtige steen tevoorschijn. Een heus pareltje!
10 oktober | Selectie aan vondsten
We troffen een selectie aan vondsten aan, afkomstig uit de steigeraarde onder de Grote Markt. Steigeraarde is een humeuze menglaag van mestgrond en afval en is meestal erg vondstrijk. De ring van afgelopen vrijdag kwam ook uit de steigeraarde.
We zien botmateriaal (1e en 2e plank), steengoedscherven (3e plank) en onder andere kogelpot scherven (4e plank). Het aardewerk bestaat uit laat Pingsdorf, proto-/bijna-steengoed, Jacoba-kannen en -randen en kogelpotaardewerk uit de late 13e eeuw (typen 6 en 7).
7 oktober | Ring
Vandaag troffen we een paar leuke metaalvondsten aan, met als hoogtepunt een dunne vingerring met een gezet steentje. Na reiniging kunnen we meer over de ring zeggen.
6 oktober | Waterkelder
Vandaag is de rest van de waterkelder vrijgelegd. De waterkelder was gevuld met puin. De bodem hebben we niet bereikt en door de puinvulling konden we geen boring zetten. Ook bezocht Edwin Oostinga de opgraving!
5 oktober | Waterkelder
We hebben vandaag waarschijnlijk een waterkelder aangetroffen, ongeveer 80 cm beneden het maaiveld. Op de foto zie je een een muur van rode bakstenen ten westen van een gebogen kelderdak van geeltjes. Het vierkante vulgat lijkt net buiten de sleuf te liggen. Morgen leggen we het deel van de kelder dat in de sleuf ligt bloot.
4 oktober | Oude gietijzeren leiding
Vandaag zijn onze archeologen ongeveer drie meter opgeschoten. Een grote oude gietijzeren leiding maakt het werk bijzonder uitdagend. Niet alleen stond de buis vol water, wat waarnemingen niet ten gunste komt, eventuele detectie van metaalvondsten is in de nabijheid van zo'n grote gietijzeren buis vrijwel onmogelijk. Wordt vervolgd!
3 oktober | Start van de opgraving
Vandaag was de eerste dag van de opgraving. Aannemer Avitec startte de werkzaamheden met het graven van een eerste sleuf voor de aansluiting van een riool. Stadskern archeologie-expert Anko Wieringa en metaalspecialist Maaike de Haas verzorgden het archeologisch onderzoek. Vandaag hebben we nog geen bijzondere vondst om te vermelden, maar vanaf morgen zullen we hier elke dag één van onze vondsten tonen.
