Het kletsievoetje uit Ferwert (22 cm lang en 14 cm breed)
De kletsievoet is het onderste deel van een polsstokspeer. Het woord 'kletsie' vinden we terug in het Oudfries en verwijst naar het typerende Friese wapen, de polsstokspeer. Hoewel het gebruik van de speer door Friese krijgers bekend was uit verschillende historische bronnen en afbeeldingen, is dit kletsievoetje één van de eerste fysiek bewijzen.
Vaak verward met reiskandelaar
De kletsie lijkt veel op een reiskandelaar en wordt daar vaak mee verward. Junior conservator Casper J. van Dijk onderzocht het artefact en liet daar een nieuw licht op schijnen. Van deze kletsievoetjes zijn er slechts zes bekend, waarvan vier in het Fries Museum en twee in het Noordelijke Archeologisch Depot in Nuis te vinden zijn. En nu, als een waardevolle toevoeging, een exemplaar uit Ferwert.
Speer met een dubbele functie
De polsstokspeer werd niet alleen gebruikt als strijdwapen, maar ook om sloten te overbruggen. In een historisch verslag afkomstig van Wilwolt von Schaumburg (1446-1510) lezen we dat de kapitein van een klein leger huurlingen van hertog Albrecht van Saksen (1443-1500) tijdens de Slag bij Laaxum in 1498 polsstoksperen gebruikten als strijdwapens en als hulpmiddel om water te overbruggen.
“Schaumburg zag het zelf en dacht dat hij in een bos keek. Die uit Friesland hadden veel pieken en deze waren langer dan die van onze huurlingen [daarmee bedoelt hij zijn landsknechtleger]. Deze pieken noemt hij ‘schotten’, en ze hebben aan de onderkant gaffels of schijven. Deze zetten zij in drassige sloten wanneer zij hieroverheen willen springen, zodat deze niet blijven steken in de sloot." 1
Meer bewijs in Noord-Nederland
Naast tekstueel bewijs zijn er in Noord-Nederland ook twee laatmiddeleeuwse afbeeldingen te vinden in de kerken van Westerwijtwerd en Den Andel. Op de linker afbeelding2 zie je een muurschildering van een Friese strijder met een kletsie in de hand links. De Friese soldaat te paard op de rechter afbeelding3 heeft een kletsie in zijn rechterhand.
Laatste mysteries ontrafeld
Om de mysteries rond dit middeleeuwse artefact te ontrafelen voerde fierljepkampioen Ysbrand Galama experimenten uit met een replica van een kletsie. Volgens zijn bevindingen was het wapen daadwerkelijk geschikt voor zowel het overbruggen van sloten als voor gevechtsdoeleinden!3
Fierljeppen verworden tot identiteit van de regio
De afbeeldingen van Friese krijgers met polsstoksperen suggereren dat kletsia de identiteit van de regio symboliseerde (afbeelding 6). Het is dan ook geen toeval dat fierljeppen, oorspronkelijk geworteld in de middeleeuwse praktijk van het polsstokspringen met deze speren, is uitgegroeid tot een sport die diep verankerd is in de Friese cultuur.
Inventieve oplossing
Het specifieke kletsievoetje uit Ferwert vertelt het verhaal van een volk dat inventieve antwoorden vond op de uitdagingen van hun natuurlijke omgeving. In een tijd waarin natte omstandigheden en talloze sloten, vaarten en kreken het landschap kenmerkten, bood de kletsie een typisch Friese oplossing.1
1 Friezen fierljepten vroeger ook op het slagveld
2 Topstukken even terug in eigen omgeving: eeuwenoude ‘kletsies’ te zien in Mildam
3 Een speer en een polsstok in één: de kletsie was hét wapen voor de middeleeuwse Fries
