Op het bouwterrein van het project Aanpak Ring Zuid aan de H.L. Wichersstraat stond tot 1904 een zaagmolen. Omdat op deze plek een pompkelder wordt aangelegd, doen de archeologen van MUG Ingenieursbureau hier archeologische opgravingen.
De houtzaagmolen werd in 1592 uitgevonden door Cornelis Corneliszoon van Uitgeest. In de molen wordt de rondgaande beweging van de wieken omgezet in een op en neer gaande beweging van het zaagraam. Voor die tijd kostte het een maand om een boom te verzagen tot planken. Met de houtzaagmolen ging dat een stuk sneller. Dit betekende een belangrijke impuls voor de scheepbouwindustrie. Omdat de boomstammen via het water werden aangevoerd, werden houtzaagmolens langs een kanaal gebouwd.
Voordat de bomen werden verzaagd, moesten ze lange tijd, soms wel meer dan een jaar, inwateren. Dat betekent dat ze in het water werden gelegd, om ze van hun groeisappen te ontdoen. Grenen boomstammen bleven drijven, eiken boomstammen zakten uiteindelijk naar de bodem. Voor het inwateren van de boomstammen werd aan de voorkant van de molen een grote waterbak gebouwd. Dat werd het ‘balkgat’ genoemd. Via een sleephelling werden de boomstammen uit het balkgat getrokken en vervolgens tot planken gezaagd. Na het zagen werd het hout te drogen gelegd.
De Zaayer
De Zaayer was een molen met een achtkantige bovenbouw en een rechthoekige, houten onderbouw. De molen stond op een soort landtong, met daarom heen het balkgat. Rond de molen was hout aangebracht (een kistwerk) om te voorkomen dat de grond waarop de molen stond, in het water zou glijden. Ten noordoosten van de molen stond een bijbehorend woonhuis, voor de molenaar, en enkele bijgebouwen. Voor het drogen van het hout waren enkele loodsen gebouwd. Het hout werd afgevoerd met een smalspoorlijn.
Aan het begin van de twintigste eeuw werd de molen gesloopt. In 1915 werden op deze plek de woningen van de H.L. Wichersstraat gebouwd. Deze straat vormde de zuidrand van de Oosterpoortbuurt. Ten zuiden van deze straat was vanaf 1907 tot de eeuwwisseling houthandel Nanninga gevestigd. In de woonwijk De Linie, na de eeuwwisseling aangelegd aan de zuidkant van de H.L. Wichersstraat, is de straat ‘De Zaayer’ naar de oude houtzaagmolen vernoemd.
Archeologische opgraving en 3D-laserscannen
Het doel van de opgraving is het documenteren van de resten van de houtzaagmolen ‘De Zaayer’. Eén van de gebruikte technieken is het vastleggen van de vondsten met een 3D-laserscan. Hiermee worden de omgeving en de vondsten in 360 graden ingescand en digitaal vastgelegd. Met deze scans zijn de vondsten (als ze zijn geruimd of weer verborgen) digitaal terug te kijken in 360 graden of in Virtual Reality. Bekijk hieronder een 3D-scan van de resten van het balkgat van De Zaayer.
De onderzoekers van MUG Ingenieursbureau vonden naast de resten van de molen en het bijbehorende balkgat, ook sporen uit de Romeinse tijd en ploegkrassen die dateren uit de periode 3.500 b.c. Voordat de molen hier stond blijken op deze locatie ook leerlooiers actief te zijn geweest. Eén van de aanwijzigen hiervoor was de vondst van een grote hoeveelheid runderbeenderen.
